ကမၻာၿမီ -
ကမၻာၿမီတြင္နီထိုင္ေသာ အကၽြန္႐ို ့သည္ ကမၻာၿမီအေၾကာင္းကို သိဟိထားရန္ အထူးလိုအပ္သည္။ အကၽြန္႐ို ့နီ ထိုင္ေသာ ကမၻာသည္ လူသားနန္ ့သက္ဟိသက္မဲ့မ်ားအတြက္ အထူးအားထားရေသာ ၿဂိဳဟ္တခုလည္း ၿဖိဳက္ သည္။ လူတို ့၏ နိစိုင္ဘ၀ကို ကမၻာႀကီးမွ ျဖည့္ဆည္း ပီးနီသည္ကို လူသားတိုင္းသိသည္။ သို ့ရာတြင္ ကမၻာ့ႀကီး အေၾကာင္းကိုေဒါ့ အမွန္အားျဖင့္ မသိဂတ္သူ မ်ားသည္။ သို ့ ၿဖိဳက္၍ အကၽြန္သိသေလာက္ ရီးသားေဖၚျပပါမည္။
ကမၻာၿမီသည္ ႏွစ္သန္းေပါင္း ၄ ၆၀၀ ( ၄ ၆၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ) ၾကာျမင့္ခၿဗီ ၿဖိဳက္ေၾကာင္း သိပံၸပညာရွင္မ်ားက ဆို သည္။ အကၽြန္႐ို ့ကမၻာ့ ဧရိယာမ်က္ႏွာျပင္သည္ စတုရန္းမိုင္ေပါင္း ၁၉၆ ၉၅၀ ၇၇၁ ဟိသည္။ ယင္းအထဲမွ ၿမီျပင္ ဧရိယာသည္ ၅၇ ၅၀၀ ၀၀၀ စတုရန္းမိုင္ ဟိသည္။ ရီျပင္ဧရိယာသည္ ၁၃၉ ၄၀၀ ၀၀၀ စတုရန္းမိုင္ ဟိသည္။ ရာခိုင္ႏႈန္းအားျဖင့္ ၿမီျပင္သည္ ၃၀% ၿဖိဳက္ၿပီး ရီျပင္သည္ ၇၀ % ဟိသည္။ ကမၻာကို ေလးပုံ ပုံလိုက္လွ်င္ ၃ ပုံ သည္ ရီျပင္ ၿဖိဳက္နီၿဗီး ၁ ပုံသည္သာ ၿမီျပင္ဧရိယာ ၿဖိဳက္သည္။ ယင္းၿမီဧရိယာတြင္ ထ၀က္သည္ လူနီ၍မရေသာ သဲကႏၱရ၊ သစ္ေတာ၊ ေတာင္တန္းနန္ ့ ခ်ိဳင့္၀ွမ္းမ်ား ၿဖိဳက္နီကာ က်န္ထ၀က္တြင္လည္း ၄ ပုံ ၃ ပုံသည္ လူနီ၍ရၿဗီး စိုက္ပ်ိဳး၍ မရေသာ ၿမီ ၿဖိဳက္နီသည္။ သက္ရွိလူသားမ်ား အသက္ရွင္ရပ္တည္ႏိုင္ေရးအတြက္ စိုက္ပ်ိဳး၍ရေသာ ၿမီ မွာ အနည္းငယ္မွ်သာ ဟိသည္။ ရီျပင္ဧရိယာတြင္လည္း ၉၇ % သည္ ကမၻာကို ဆားငန္ရီက လႊမ္းမိုးထားၿဗီး ၃% သာ ရီခ်ိဳ ၿဖိဳက္သည္။ သို ့ရာတြင္ လူသား႐ို ့ကို ၃%က အက်ိဳးမျပဳပါ။ ထိုရီခ်ိဳ ၃% တြင္လည္း ၂%သည္ ရီခဲ မ်ား၊ ရီခဲေတာင္မ်ားနန္ ့ ရီခဲျမစ္မ်ား ၿဖိဳက္လို ့နီသည္။ က်န္ေသာ ၁% သာ လူသားနန္ ့သက္ဟိမ်ား အသက္ရွင္ ေရးအတြက္ အက်ိဳးျပဳနီသည္။ သို ့ရာတြင္ ယင္းရီ ၁% သည္ ၿမီေအာက္ရီ၊ ကန္ရီ၊ တြင္းရီ၊ ျမစ္ရီ၊ စမ္းေခ်ာင္းရီ မ်ားအၿဖိဳက္ တည္ဟိနီရာ ၄င္းရီခ်ိဳထဲမွ ၄၂% ကို စိုက္ပ်ိဳးေရးလုပ္ငန္းတြင္ အသုံးခ်လွ်က္ ဟိသည္။ ၃၉% ကို လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားထုတ္လုပ္ေရး၌ သုံးစြဲနီသည္။ ၁၁% ကို နီအိမ္၊ ႐ုံးမ်ားနန္ ့ ဟုိတယ္ တည္းခိုခန္းမ်ား၌ သုံးစြဲ သည္။ က်န္ ၈% ကိုေဒါ့ စက္႐ုံ အလုပ္႐ုံမ်ားနန္ ့ မိုင္းရွာဖီြေရးလုပ္ငန္းမ်ား၌ သုံးစြဲေၾကာင္း သိဟိရသည္။
ကမၻာၿမီ၏အေၾကာင္းကို အနည္းငယ္ေျပာျပရလွ်င္ -
-ကမၻာၿမီ၏ ၀င္ရိုးစြန္း အကြာအ၀ီးသည္ ၂၄ ၈၅၇ မိုင္ ဟိသည္။
- ကမၻာၿမီ၏ အီေကြတာ အကြာအ၀ီးသည္ ၂၄ ၉၀၀ မိုင္ ဟိသည္။
- ကမၻာၿမီ၏ အလယ္ဗဟို အကြာအ၀ီးသည္ ပ်မ္းမွ်အားျဖင့္ ၃ ၉၅၈ မိုင္ ဟိသည္။
(Distance to the centre of the Earth (average – 3,958 miles)
- ကမၻာမွ နီသို ့ ပ်မ္းမွ်အကြာအ၀ီးသည္ ၉၂ ၉၆၀ ၀၀၀ မိုင္ ဟိသည္။
- ကမၻာမွ လသို ့ ပ်မ္းမွ် အကြာအ၀ီးသည္ ၂၄၀ ၀၀၀ မိုင္ ဟိသည္။
- ကမၻာၿမီ၏ အခြံ (Crust) ထုသည္ ပ်မ္းမွ်အားျဖင့္ မိုင္ ၂၀ ဟိသည္။
- ကမၻာၿမီ၏ထုထည္ (Volume of the Earth) သည္ ၁ ၀၈၃ ၁၅၇ ၉၀၀ ၀၀၀ km3 ဟိသည္။
- ကမၻာၿမီထု (Mass of the Earth) တခုလုံးသည္ ၆ ၅၈၈ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ တန္ခ်ိန္ ဟိသည္။
- ကမၻာ့အႀကီးဆုံး သဲကႏၱရသည္ ဆာဟာရသဲကႏၱရၿဖိဳက္ၿဗီး ေျမာက္အာဖရိကတြင္ တည္ဟိကာ ၃ ၄၀၀ ၀၀၀
စတုရန္းမိုင္ က်ယ္၀န္းသည္။
- ဂရိမ္းလန္း (Green Land) သည္ ကမၻာ့အႀကီးဆုံးကၽြန္းၿဖိဳက္ၿဗီး ၈၄၀ ၀၀၀ စတုရန္းမိုင္ က်ယ္၀န္းသည္။
- ပစၥိဖိတ္သမုဒၵရာသည္ ကမၻာ့အႀကီးဆုံးသမုဒၵရာၿဖိဳက္ၿဗီး ၆၄၂ ၀၀၀ ၀၀၀ စတုရန္းမိုင္ က်ယ္၀န္းသည္။
- ရီစီအူ ဂ်ိမ္း ဘားနတ္ (Reseau Jean Bernard Cave) လႈိဏ္ဂူသည္ ကမၻာအနက္႐ႈိင္းဆုံးလႈိဏ္ဂူၿဖိဳက္ၿဗီး
ျပင္သစ္ႏိုင္ဂံတြင္ တည္ဟိသည္။ အနက္ေပ ၅ ၂ ၅၆ ေပ ဟိသည္။
- ကမၻာ့ၿမီထဲသို ့အနက္႐ႈိင္းဆုံးတူးေဖါက္ထားေသာ တြင္းေခါင္း (Deepest hole drilled into the Earth) ကို
႐ုရွားႏိုင္ဂံ ဇာပိုလ္ယာနီ (Zapolyernny, Russia) တြင္ တြိ ့ရၿဗီး ေပေပါင္း ၄၇, ၅၀၀ နက္သည္။
- ကမၻာ့အနက္ဆုံး ရီကန္သည္လည္း ႐ုရွားႏိုင္ဂံ အရွိပိုင္းဟိ လုိက္ခ္ေဘေကလ္ (Lake Baykal) ၿဖိဳက္သည္။
၅, ၃၁၅ ေပ နက္သည္။
- ကမၻာ့အနက္ဆုံး မိုင္းတြင္းသည္ ေတာင္အာဖရိကဟိ ကာလီတြန္ဗီးလီ(Carleton Ville) တြင္ ဟိသည္။
၄င္းမိုင္းတြင္းသည္ ၂ ဒႆမ ၃ မိုင္ နက္သည္။
- ကမၻာ့အနက္ဆုံးေခ်ာက္ႀကီးမွာ မာရီယာနာ (Marianas) ေခ်ာက္ၿဖိဳက္ၿဗီး အေနာက္ပစိၥဖိတ္သမုဒၵရာတြင္
ဟိသည္။ ေပေပါင္း ၃၆, ၂၀၀ နက္သည္။
- ကမၻာ့အျမင့္ဆုံးေတာင္ထိပ္ သို ့မဟုတ္ အျမင့္ဆုံးပင္လယ္ရီမ်က္ႏွာျပင္နီရာသည္ ဧ၀ရတ္ေတာင္ (Mount
Everest ) ၿဖိဳက္သည္။ ဟိ ံမ၀ႏၱာေတာင္တန္း တိဗက္ကုန္းျပင္ျမင့္၊ နီေပါႏိုင္ဂံတြင္ ဟိၿဗီး ၂၉, ၀၂၂ ေပျမင့္
သည္။ အထက္ကေျပာခေသာ ဧ၀ရတ္ေတာင္ကို ပုိင္းျဖတ္ကာ မာရီယာနာေခ်ာက္တြင္လားစြပ္ပါက
မာရီယာနာေခ်ာက္သည္ ၇, ၁၇၈ ေပ ပိုျမင့္နီပါအုံ ့မည္ ၿဖိဳက္သည္။
- ကမၻာ့အျမင့္ဆုံး တံရႊင္ (ရီတံခြန္)သည္ အန္ဂ်ဲလ္ေဖာလ္ (Angel Falls) ၿဖိဳက္ၿဗီး ေတာင္အေမရိက
ဗင္နီဇြဲလားႏိုင္ဂံတြင္ ဟိသည္။ ၃, ၂၁၂ ေပ ျမင့္သည္။
- ကမၻာ့အရွည္လ်ားဆုံး ရီခဲျမစ္သည္ အႏၱာတိကတြင္ တည္ဟိေသာ လန္ဘတ္-ဖစ္ရွာ (Lambert-fisher Ice
Passage) ၿဖိဳက္သည္။ ၂၀၀ စတုရန္းမိုင္ ရွည္သည္။
- ကမၻာ့အရွည္လ်ားဆုံးျမစ္မွာ ႏိုင္းလ္ျမစ္ (Nile) ၿဖိဳက္ၿဗီး အာဖရိက အရွိေျမာက္ဖက္ပိုင္း ေဒသတြင္တည္ဟိ
သည္။ ၄, ၁၆၀ မိုင္ရွည္လ်ားသည္။
- ကမၻာၿမီ၏ ပင္လယ္ရီမ်က္ႏွာျပင္ အနိမ့္ဆုံးနီရာေဒသသည္ အာရွတိုက္ အလယ္ပိုင္းဟိ (Middle East)
ပင္လယ္သီ (Dead Sea) ၿဖိဳက္သည္။ ၁, ၂၉၉ ေပ ဟိသည္။
သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ -
သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ (Environment) ဟု ဆိုလိုက္သည္နန္ ့ ၿမီ၊ ပင္လယ္၊ လီ၊ ရာသီဥတု၊ အပင္မ်ား၊ သားငါး မ်ားနန္ ့ တိ ရစၦာန္မ်ားသည္ လူသား႐ို ့နန္ ့အတူ ဆက္စပ္နီေၾကာင္း သိျမင္ႏိုင္သည္။ ၄င္း႐ို ့အားလုံးကိုပင္ ႐ုပ္ နန္ ့ဆိုင္ေသာ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ (Physical Environment) ဟုေခၚသည္။ သစ္ပင္မ်ား၊ ငါးမ်ား၊ တိရစၦာန္မ်ား၊ ရာသီဥတု (ႏြီမိုးေဆာင္း) ႐ို ့သည္ နဂုိမူလ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ (the Natural Environment) ၿဖိဳက္သည္။ လူ႐ုိ ့ဖန္တီးတည္ေဆာက္ထားေသာ တိုက္တာ အေဆာက္အအုံ၊ သေဘၤာ၊ ကား၊ တီဗြီ၊ ကြန္ပ်ဴတာ … ႐ို ့သည္ လူလုပ္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ (the Man-made Environment) ၿဖိဳက္သည္။ ယင္းေနာက္ အကၽြန္႐ို ့၏ ပညာ ဗဟုသုတ၊ ယုံၾကည္မႈမ်ား၊ ယိုင္ေက်းမႈမ်ားသည္ ယိုင္ေက်းမႈ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ (the Cultural Environ- ment) ၿဖိဳက္သည္။ ထို ့ေနာက္ မတူကြဲျပားျခားနားေသာ ႏိုင္ဂံမ်ားအခ်င္းခ်င္း ၿဖိဳက္စီ၊ အဖြဲ ့လိုက္ၿဖိဳက္စီ၊ စည္း႐ုံး လႈံ ့ေဆာ္ျခင္းမ်ားကို လူမႈေရး သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ (the Social Environment) ဟုေခၚသည္။ ကမၻာတြင္ ႏိုင္ဂံအ ခ်င္းခ်င္း စစ္ေရးအရ ႏိုင္ဂံေရးအရ ကူးလူးဆက္ဆံျခင္းကို ႏိုင္ဂံေရး သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ (the Political Environment) ဟု ေခၚသည္။ ႀကီးပြားတိုးတက္ေရး (ဓနသဟာယ)အတြက္ တဦးနန ့တဦး တဖြဲ ့နန္ ့ တဖြဲ ့၊ တႏိုင္ဂံနန္ ့တႏိုင္ဂံ ကုန္သြယ္ေရာင္း၀ယ္ျခင္းကို စီးပြားေရး သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ (the Economic Environment) ဟု ေခၚသည္။ ထို ့ေၾကာင့္ အထက္ကဆိုခေသာ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္မ်ားသည္ တခုနန္ ့တခု ကြန္ယင္တခုပိုင္ ဆက္စပ္နီသည္။ ထိုအကၽြန္႐ို ့ ကမၻာၿမီသည္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ကို မွီခိုၿဗီး ရပ္တည္နီရာ ကမၻာၿမီ ရည္ရွည္တည္တံ့ေရးအတြက္ အထူးဂ႐ုျပဳ ေစာင့္ေရွာက္ရမည္ ၿဖိဳက္သည္။ အကၽြန္႐ို ့သည္ သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ကို မပ်က္စီးေအာင္ ႀကိဳးစားရမည္ၿဖိဳက္သည္။ ဇာေၾကာင့္ေလ့ဆိုပါလွ်င္ အကၽြန္႐ို ့သည္ သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ကို ဖ်က္စီးပါက အကၽြန္႐ို ့သည္ ကမၻာၿမီ၏ အရာရာကို ဖ်က္စီးသည္နန္ ့တူပါလိမ့္မည္။ အကၽြန္႐ို ့ အသက္ရွင္ ရပ္တည္ေရးအတြက္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ကို အၿမဲမွီခိုနီဂတ္ရေသာေၾကာင့္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ ဖို ့တာ၀န္ သည္ လူသားတိုင္း၏ တာ၀န္ပင္ ၿဖိဳက္သည္။
ကမၻာ့ႏိုင္ဂံမ်ားစြာမွ ေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ အတိက္ၿဖိဳက္ရပ္မ်ားကို သင္ခန္းစာယူၿဗီး ကမၻာ့သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ကို ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ရန္ ညီလာခံကြန္ဖရင့္မ်ားက်င္းပကာ ႀကိဳးပမ္းလွ်က္ ဟိနီဂတ္သည္။
ကမၻာၿမီကို မိမိတတ္စြမ္းသေလာက္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ႏိုင္ဂတ္ပါဇီ … … ။
.jpg)
